Εχω χάσει πια το μέτρημα, ξέχασα με αφορμή ποιο ακριβώς περιστατικό γράφεται αυτό το κείμενο. Εκεί έχουμε φθάσει. Στο σημείο που η βία ανηλίκων είναι τόσο συχνό φαινόμενο που δεν σου εντυπώνονται συγκεκριμένα περιστατικά επειδή είναι τόσα πολλά. Ένα τελευταίο βίντεο με κλωτσιές που παίζουν ασταμάτητα τα κανάλια σε ένα παράθυρό τους την ώρα που μιλούν με τους καλεσμένος στα άλλα παράθυρα (έλεος κάπου και με αυτό), δεν άντεχα να το βλέπω. Πονάει η καρδιά μου.

Ανησυχώ για το αύριο του γιου μου. Ανησυχώ για το αύριο της κοινωνίας. Δεν μπορώ να δώσω τις ειδικές απαντήσεις. Αγωνιώ όμως και βρήκα έναν πιο αρμόδιο εμού για να του θέσω όλα όσα, υποθέτω, σκέφτεστε και εσείς. Η ψυχολόγος Λίλα Μακρογιάννη μου έδωσε όσες απαντήσεις μπορούσε και εκείνη.

Είναι τωρινό το φαινόμενο ή υπήρχε πάντα και τώρα το βλέπουμε πιο πολύ; Εχει αλλάξει μορφή;

Υπήρχε πάντα αλλά κάποτε ήταν μια μορφή βίας. Τώρα πια δεν είναι μια μορφή βίας αλλά βία απροκάλυπτη. Παλαιότερα, για παράδειγμα, μπορεί να κορόιδευαν τα παιδιά ένα αστείο επίθετο αλλά μέχρι εκεί, μια ειρωνεία και πέρναγε. Δεν είχαμε ποτέ πραγματική βία ή ξυλοδαρμό. Το πρόβλημα πια έχει πάρει πολύ διαφορετικές διαστάσεις και σε ακραίο σημείο. Και φυσικά δεν είναι μόνο στο σχολείο και φυσικά δεν είναι μόνο οι μαθητές. Και να μην το λέμε bullying που είναι μία ξένη λέξη ας το λέμε εκφοβισμό και βίαιη συμπεριφορά που είναι ελληνικές και περιγράφουν την αλήθεια. Και συμβαίνουν απέναντι στους καθηγητές και απέναντι στους ανθρώπους που δουλεύουν στην γραμματεία, στους οδηγούς αν υπάρχουν ή στην επιστασία σε ένα σχολείο.

Γιατί λοιπόν σήμερα και γιατί σε αυτή τη μορφή; Παίζουν ρόλο τα κοινωνικά δίκτυα και το ίντερνετ; Και γιατί αυτή η λαγνεία της μετάδοσης; Η οποία μπορεί να παρασύρει και κάποιους που παλιά δεν θα τους παρέσυρε αφού δε θα το έβλεπαν.

Ψήγματα απαντήσεων μπορούμε να δώσουμε σε αυτό. Πρέπει πάντως να πω ότι το διαδίκτυο αυτό καθαυτό δεν δημιουργεί προβλήματα. Οι εικόνες και ο τρόπος που διακινούνται αυτές δημιουργούν το πρόβλημα όχι το μέσον. Ένα μαχαίρι, ας πούμε, το χρησιμοποιείς για να κόψεις το ψωμάκι σου ή μπορείς να το χρησιμοποιήσεις και για να σκοτώσεις έναν άνθρωπο. Δεν φταίει το μαχαίρι. Όταν, λοιπόν, χώνονται στην τουαλέτα και τραβούν φωτογραφία μια κοπέλα η οποία προφανώς είναι σε άβολη στιγμή, και οι νταήδες διακινούν αυτή τη φωτογραφία σε όλο το σχολείο ασκώντας αυτή τη βία επάνω της, σε αυτό δε φταίει το μέσον, αλλά η πρόθεσή τους. Απλώς σήμερα, με ένα κλικ, παίρνει ο εκφοβισμός μεγάλες διαστάσεις πολύ γρήγορα ενώ παλιά, μια φωτογραφία θα πέρναγε από το ένα χέρι στο άλλο.

Πάντως δεν φταίει προφανώς μόνο η φτώχεια, όπως λέγαμε πχ για τους χούλιγκανς, γιατί δεν βλέπουμε τη βία να αναπτύσσεται μόνο στα κατώτερα στρώματα.

Πολύ σωστά εντοπίζετε ότι η βία αφορά πια όλα τα κοινωνικά στρώματα. Μάλιστα στα ανώτερα στρώματα βλέπουμε συχνά χειρότερη μορφή βίας και αρκετά αδικαιολόγητη θα έλεγα. Οταν σε ένα σπίτι οι γονείς αναγκάζονται να λείπουν πάρα πολλές ώρες για να βγάλουν ένα μεροκάματο και ταλαιπωρούνται πολύ και τα παιδιά είναι μόνα τους, σκέφτεσαι ότι αφού δεν υπάρχει και επιστασία κάτι άσχημο μπορεί να συμβεί. Οι άλλοι όμως που έχουν την επιστασία; Που όχι μόνο τα βλέπουν όλα αυτά αλλά μπορεί και να τα χειροκροτούν ορισμένες φορές; Αυτό που μπορώ αρχικά να πω είναι πως είναι καταστροφικά τα όσα βλέπουν τα παιδιά στην τηλεόραση, στα τάμπλετ κλπ. Ας δούμε τι υπάρχει μέσα στη γνωστή πλατφόρμα που βλέπουν όλοι – είναι γεμάτη βία. Οι περισσότερες ταινίες που βλέπουν τα παιδιά είναι ταινίες βίας, ταινίες δράσης και ταινίες που περνούν πολύ λάθος μηνύματα. Τα παιδιά, δηλαδή, τις Απόκριες ντύνονται ήρωες του Casa di Papel με το οποίο συντάσσεται όλη η κοινωνία ή του Squid Game. Στη μία περίπτωση, μία ομάδα κλέβει τα χρήματα ουσιαστικά του λαού που βρίσκονται μέσα σε μία τράπεζα, και στην άλλη οι άνθρωποι καλούνται να παίξουν ένα παιχνίδι με την υπόσχεση ότι θα κερδίσουν πάρα πολλά λεφτά αλλά αν χάσουν, θα πεθάνουν ακαριαία και με τον πιο βάναυσο τρόπο. Και αυτά είναι προς μίμηση! Μία σειρά με εξωγήινους που κάνουν φόνους είναι κάτι φυσιολογικό. Επίσης, όλες αυτές τις ταινίες δεν τις βλέπουν μόνο έφηβοι των 16 ετών, τις βλέπουν παιδιά 11 και 12 ετών. Αυτά τα παιδιά ντύνονται με αυτές τις στολές που λέμε.

Φταίει που και οι μητέρες δουλεύουν τόσο πολύ και λείπουν από το σπίτι; Δεν ενοχοποιούμε φυσικά την εργασία της γυναίκας αλλά προσπαθώ να καταλάβω και κάνω εικασίες. Επιμένω στο γιατί τώρα.

Όλοι αναρωτιόμαστε για αυτή την έξαρση. Ισχύει ότι είναι και οι δύο γονείς πάρα πολύ έξω απ’ το σπίτι και με τεράστια πίεση και προβλήματα. Οπότε ουσιαστικά δεν παρακολουθούν πολλές ώρες τα παιδιά τους. Όσο λιγότερη γονεϊκή παρακολούθηση έχουμε τόσο πιο επιρρεπή είναι τα παιδιά σε κοινωνικές συμπεριφορές οι οποίες μπορεί να μην συνάδουν καν με το στυλ της οικογένειας στην οποία μεγαλώνουν. Και ξέρετε όταν κάτι δεν συνάδει με την οικογένεια στην οποία μεγαλώνεις, τόσο πιο ακραίο και ενδιαφέρον το βρίσκεις, για να μην φανεί κιόλας ότι είσαι πίσω από τους άλλους.

Τόσο δύσκολο είναι να το διακρίνεις αυτό ακόμα και όταν λείπεις από ένα σπίτι;

Δε νομίζω ότι είναι τόσο δύσκολο να καταλάβεις ότι το παιδί σου κάνει κατάχρηση εξουσίας, ας πούμε. Δεν βλέπεις ότι το παιδί αναπτύσσει επιθετική συμπεριφορά; Ή κλείνεις τα μάτια και εκεί; Μπορείς νομίζω να δεις αν ένα παιδί παρενοχλεί τα αδέλφια του, τα άλλα παιδιά που έρχονται στο σπίτι, αν μιλάει με άσχημο τρόπο, ότι δεν είναι ήρεμο, ότι βιαιοπραγεί απέναντι στα παιχνίδια του, στα ζώα του σπιτιού.

Και γιατί τόσα κορίτσια στην σήμερον ημέραν;

Τα κορίτσια πιο πολύ υιοθετούν τις πολύ ακραίες αγορίστικες συμπεριφορές. Μιλούν με τον τρόπο που μιλούν τα αγόρια, βρίζουν όπως τα αγόρια χρησιμοποιώντας εκφράσεις και λέξεις με όργανα τα οποία οι ίδιες δεν διαθέτουν. Υπάρχει λοιπόν ένας μιμητισμός για να μην μείνουν εκτός, ζητούμενο σήμερα. Και πάλι εδώ καταλήγουμε στη γονεϊκή παρακολούθηση. Νομίζω ότι μπορείς να ξεχωρίσεις την απλή εφηβική συμπεριφορά από το ακραίο αρσενικό λεξιλόγιο. Και τότε, πρέπει να καταλάβεις ότι κάτι άλλο συμβαίνει.

Τα παιδιά που ζουν σε σπίτια που δεν υπάρχει βία, ποια πιθανότητα υπάρχει να αναπτύξουν τα ίδια βία;

Πολύ μικρή πιθανότητα.

Τι λέμε σε ένα παιδί που υφίσταται βία; Του λέμε, πχ. «να το πεις στην δασκάλα και σε εμάς, τους γονείς σου». Από εκεί και πέρα, το προτρέπουμε κάποια στιγμή να αντιγυρίσει ίσως κι εκείνο για να προστατευτεί; Γιατί ξέρετε και η θυματοποίηση δεν είναι καλή συνθήκη.

Ναι, φυσικά απλώς η κοινωνία θα πρέπει κυρίως να ασχολείται κυρίως με εκείνους που ασκούν βία και όχι με αυτούς που την υφίστανται. Θέλω να πω ότι τον κλέφτη πρέπει να πιάσεις όχι να δεις σε τι φταίει ο νοικοκύρης. Αλλά τέλος πάντων ας το δούμε κι αυτό. Το πιο σημαντικό είναι το να μιλήσει ένα παιδί. Το κλειδί, δηλαδή, είναι το παιδί να εμπιστεύεται τους γονείς του και να μιλάει. Για αυτό πρέπει να φροντίζουν οι γονείς καθώς τα περισσότερα παιδιά δεν το λένε. Για να μην χειροτερεύουν αυτές οι περιπτώσεις πρέπει να παρακολουθούμε τα παιδιά μας από κοντά: να προσέχουμε αν έχουν μείωση σχολικών επιδόσεων, αν έχουν ξαφνική δυσκολία στη συγκέντρωση, αν έχουν έλλειψη ενδιαφέροντος, αν έχουν ξαφνικές αλλαγές συμπεριφοράς, αν ξαφνικά κλαίνε ή κλείνονται στον εαυτό τους, αν αναπτύσσουν πονοκεφάλους ή αν αρρωσταίνουν συχνά ή δεν κοιμούνται καλά ή βλέπουν περισσότερους εφιάλτες. Δεν συζητάμε να έχουν μελανιές ή σημάδια. Ή να μη θέλουν να πάνε στο σχολείο. Αν δούμε τα βιβλία τους κατεστραμμένα ή αν ζητούν περισσότερο χαρτζιλίκι, αν αυτοτραυματίζονται ή αν εκφράζουν παράλογες σκέψεις όπως «φταίω για όλα ή έχω άδικο για όλα η ή δεν μ’ αρέσει έτσι όπως είμαι», πρέπει να θορυβηθούμε – όλα αυτά είναι σημάδια εκφοβισμού.

Το σχολείο, πόσο σημαντικό ρόλο παίζει τελικά;

Αναμφισβήτητα, ο ρόλος των δασκάλων στο σχολείο είναι να προστατεύουν τα παιδιά. Και, επίσης, πολύ σωστά οι γονείς πρέπει να λένε στα παιδιά τους να μιλάνε στους δασκάλους που είναι υπεύθυνοι για αυτά στο σχολείο. Τα παιδιά δεν είναι εκεί μόνα τους – ειδικά τα μικρότερα ούτε καν στο διάλειμμα. Το θέμα τότε είναι πώς θα αντιδράσουν οι γονείς όταν τους φωνάξει η δασκάλα να τους μιλήσει για την επιθετική συμπεριφορά του παιδιού τους. Πολλοί γονείς λένε «έλα μωρέ, παιδιά είναι, άμα δεν δώσουν και δυο κλωτσιές… δεν έγινε και τίποτα». Έγινε και παραέγινε. Γιατί η σημερινή κλωτσιά γίνεται αυριανή επίθεση με ένα μολύβι και του βγάζει το μάτι του άλλου παιδιού και μεθαύριο μπορεί να είναι κάτι πολύ χειρότερο. Και μπορεί καν να μην είναι καν επίτηδες και να είναι μια συμπεριφορά που να θεωρεί το παιδί φυσιολογική αλλά ενδέχεται να τραυματίσει ένα άλλο για πάντα. Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά δεν μπορούν να τιμωρηθούν ακόμα κι αν κάνουν αξιόποινες πράξεις.

Φτάνουμε λοιπόν στην τιμωρία. Βοηθάει η τιμωρία; Μήπως θα πρέπει να τιμωρούνται οι γονείς; Θέλω να πω ότι σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις βλέπουμε ανήλικους, μεγάλους ανήλικους τύπου 14-15 χρονών που σκοτώνουν σχεδόν στο ξύλο άλλα παιδιά. Μπορεί να είναι μικρά αλλά πιστεύω ότι ξέρουν πολύ καλά τι κάνουν.

Κατ’ αρχάς πρέπει να προσέξουμε πολύ το τι σημαίνει τιμωρία γιατί αν η τιμωρία είναι επιθετική, παίζει εκδικητικό ρόλο κάτι που είναι λάθος και αφορά χώρες άλλες στον κόσμο που νομοθετούν ακόμη και την ίδια τη βία για θρησκευτικούς λόγους. Που οργανώνουν τη σκέψη των παιδιών προς την κατεύθυνση της βίας. Στα κράτη τα δικά μας υπάρχει μία γενικότερη ατιμωρησία. Οργανώνεται μεν ένα αίσθημα θυμού γενικότερα στην κοινωνία για πολλά πράγματα, ακόμα και για τα μεγάλα ατυχήματα που ακούμε τελευταία, απέναντι σε κάποιους, αλλά ξέρετε υπεύθυνοι είναι πάρα πολλοί. Γιατί τίποτα δε λειτούργησε. Και υπάρχει συνεχής ατιμωρησία σε αυτές περιπτώσεις. Και τραβάει σε χρόνο και τελικά αποδίδονται ευθύνες στις πιο απίθανες πλευρές και δεν υπάρχει πραγματική τιμωρία. Το ίδιο γίνεται και στο σχολείο. Μόλις μάθαμε ότι ο πρωθυπουργός ανήγγειλε ένα στρατηγικό πλάνο ενάντια στον εκφοβισμό και τη βία στο σχολείο και επαναφέρει ας πούμε την πενθήμερη αποβολή ενώ δημιουργείται και μία πλατφόρμα καταγγελιών. Όταν στον άλλον έχεις βγάλει το μάτι, δεν μου λέει κάτι η πενθήμερη αποβολή. Πρέπει να νομοθετήσουν πολύ σοβαρά πάνω σ’ αυτό. Είναι σοβαρά πράγματα αυτά – δεν ξέρω ακριβώς τι είπε ο πρωθυπουργός, αυτό που ξέρω όμως είναι ότι πρέπει να μπουν πολύ δυναμικά οι ψυχολόγοι στο σχολείο και επίσης, αν θέλουμε να έχουμε μία κοινωνία που να ανταποκρίνεται στα νέα προβλήματα που δημιουργούνται, πρέπει να νομοθετούμε με νόμους που να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Η δικαιοσύνη πρέπει πάραυτα να βρίσκει απαντήσεις και οι ποινές, όποιες είναι αυτές να είναι, πρέπει να είναι οι αρμόζουσες και να μπαίνουν άμεσα σε εφαρμογή. Διαφορετικά μπαίνουμε σε ένα σπιράλ που είναι ο θάνατός σου-η ζωή μου λέμε να έτυχε και καταλήγουμε ότι από τύχη ζούμε.

*Πηγή φωτογραφιών: Istockphoto.com