Ο Μάνος Χατζιδάκις έφυγε από τη ζωή στις 15 Ιουνίου του 1994. Προσωπικά δεν είχα ακόμη γεννηθεί, ωστόσο αν ένα πράγμα μπορώ να καταλάβω από την πορεία του και την τόσο ενδιαφέρουσα ιστορία ζωής του, είναι ένα και μόνο πράγμα: Το πόσο ασυμβίβαστος χαρακτήρας ήταν. Σαν σήμερα, στις 17 Απριλίου του 1961 γίνεται ο πρώτος Έλληνας συνθέτης που βραβεύτηκε με Όσκαρ, για το «Καλύτερο κινηματογραφικό τραγούδι της χρονιάς».

«Μήπως βρίσκεται κάποιος κύριος Μάνος Χατζιδάκις στην αίθουσα;» ρώτησε ο παρουσιαστής και συνθέτης της κατηγορίας του καλύτερου κινηματογραφικού τραγουδιού, Steve Allen, αμέσως μετά την αναγγελία της σχετικά απρόσμενης νίκης των Παιδιών του Πειραιά.

«Φαντάζομαι πως δεν θα έρθει πριν από την Κυριακή» συμπλήρωσε και ο κωμικός Bob Hope και έσπευσε να γραπώσει το αγαλματίδιο, επαναλαμβάνοντας ένα στάνταρ αστείο του, καθώς η Ακαδημία δεν τον είχε προτείνει ποτέ για Όσκαρ.

Ούτε φωνή, ούτε ακρόαση: ο κορυφαίος Έλληνας συνθέτης δεν είχε καμία πρόθεση να παραστεί στην τελετή, υπακούοντας στη χρόνια απέχθειά του στις απονομές.

Για ποιο τραγούδι βραβεύτηκε ο Μάνος Χατζιδάκις;

Το 1960 το “Ποτέ την Κυριακή” του Ζυλ Ντασέν έκανε την Ελλάδα μόδα και φυσικά έφτασε στα Όσκαρ με υποψήφιους τη Μελίνα Μερκούρη στην κατηγορία α’ γυναικείου ρόλου και τον Μάνο Χατζιδάκι για το τραγούδι «Τα παιδιά του Πειραιά». Η Μελίνα δεν κέρδισε το βραβείο, το Όσκαρ πήρε η Ελίζαμπεθ Τέιλορ για το “Ζήσαμε την Αμαρτία”.

Ο Χατζιδάκις τιμήθηκε με το βραβείο, αυτό ωστόσο σηματοδότησε την αρχή μιας περιπέτειας για το χρυσό αγαλματίδιο. Το τραγούδι είχε γραφτεί κατά τύχη, την τελευταία στιγμή, για την ταινία και με ιδιαίτερη ευκολία. Γι’ αυτό το λόγο ο Χατζιδάκις το περιφρονούσε. Δεν πήγε ποτέ να παραλάβει το βραβείο του αρνούμενος να αποδεχτεί τη σημασία του θεσμού. Το Όσκαρ στάλθηκε ταχυδρομικώς, αλλά χάθηκε κάπου στη Γιουγκοσλαβία. Η ακαδημία υποχρεώθηκε να φτιάξει νέο αγαλματίδιο με χαραγμένο το όνομα του συνθέτη στη βάση και να του το στείλει. Έτσι, όταν οι φωτορεπόρτερ ζήτησαν από τον Χατζιδάκι να φωτογραφηθεί με το αγαλματίδιο, εκείνος δανείστηκε το Όσκαρ της Κατίνας Παξινού η οποία φωτογραφήθηκε μαζί του και με το βραβείο.

Πρόκειται για μια εξέλιξη και πορεία που κανείς δεν είχε προβλέψει. Κυρίως λίγοι περίμεναν την περιφρόνηση από τον Μάνο σε μια τόσο ιστορική και καθοριστική τελετή. Η τεράστια επιτυχία του τραγουδιού εκνεύριζε για πάντα τον Μάνο Χατζιδάκι. Ποτέ δεν αποδέχτηκε την επιτυχία αυτή, ούτε αγάπησε το τραγούδι του και την βράβευση του.

Θεωρούσε μάλιστα πως σε καμία περίπτωση δεν αναδεικνύει το ταλέντο του και το πόσο σπουδαίος μπορούσε να είναι. Πίστευε μάλιστα, πως είχε άλλες δημιουργίες, οι οποίες άξιζαν πολύ περισσότερο από τα «Παιδιά του Πειραιά».

Πώς το Όσκαρ κατέληξε στα σκουπίδια;

Και ενώ η όλη ιστορία είναι εξαρχής «αλλόκοτη» και ξεκάθαρα αντισυμβατική, η πλοκή δεν παραμένει εδώ. Εφόσον το πρώτο Όσκαρ που του έστειλαν ταχυδρομικώς χάθηκε, ξεκίνησαν να στέλνουν έναν δεύτερο το οποίο έφερε την επιγραφή του. Κάποια στιγμή το παρέλαβε στα χέρια του ο Χατζηδάκις, αλλά ποτέ δεν το εκτίμησε. Έφτασε μάλιστα σε σημείο να το πετάξει στα σκουπίδια. Αυτό συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 70’.

Η οικιακή βοηθός όμως, μαζεύοντας τα σκουπίδια κατάλαβε πως είναι πιο βαριά από το συνηθισμένο και το είπε στην αδερφή του συνθέτη. Εκείνη είχε την περιέργεια να δει τι ακριβώς συμβαίνει και τότε βρήκε το Χρυσό Αγαλματίδιο στα σκουπίδια. Το πήρε αμέσως και το κράτησε σπίτι της μέχρι και τον θάνατο του Μάνου Χατζηδάκι.

Πώς αντιμετώπιζε ο Χατζηδάκις το Όσκαρ και τη μουσική του

Ο Χατζιδάκις γοητευόταν από το περιεχόμενο των ρεμπέτικων τραγουδιών για τα οποία έλεγε πως ήταν τα «underground» τραγούδια της Ελλάδας. Όταν τα ρεμπέτικα έγιναν μόδα και βγήκαν από το περιθώριο, ο Χατζιδάκις τα αποστρέφεται. Ο ίδιος θεωρούσε ότι του είχαν προσδώσει μια λαϊκότητα και δεν του άρεσε.

Πολλά από τα τραγούδια του, όπως και τα «Παιδιά του Πειραιά» συμπεριλήφθηκαν στα 10 πιο εμπορικά τραγούδια του 20ου αιώνα, αλλά ο Χατζιδάκις το απεχθανόταν αυτό. «Μπορεί ένα απλό τραγούδι να μου έφερε το Όσκαρ. Οι φιλοδοξίες μου όμως και οι υποχρεώσεις μου δεν σταματούν σε αυτό», είχε αναφέρει. Ο ίδιος θεωρούσε ότι τα «Παιδιά του Πειραιά» δεν ήταν αντιπροσωπευτικό τραγούδι της μουσικής του και δυσανασχετούσε όταν το άκουγε στο ραδιόφωνο. Το είχε γράψει ύστερα από πολλές πιέσεις των συντελεστών της ταινίας. Με την πρώτη ευκαιρία πούλησε τα δικαιώματα του τραγουδιού για να φτιάξει τα δόντια του που του τα είχαν σπάσει την περίοδο της κατοχής.

Ο Μάνος Χατζιδάκις ποτέ δεν συμβιβάστηκε στη ζωή του με την κατάκτηση, το 1961, του βραβείου Οσκαρ πρωτότυπου τραγουδιού για τα «Παιδιά του Πειραιά» που ερμήνευσε η Μελίνα Μερκούρη στην ταινία «Ποτέ την Κυριακή» (1960) σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασσέν.

Ο ίδιος ο συνθέτης είχε πει άλλωστε:

«Και το επίσημο κράτος με γιόρτασε για το Oscar που πήρα ερήμην μου και έξω απ’ τα δικά μου σχέδια. Πάλεψα χρόνια για ν’ αφαιρέσω αυτό τον “τίτλο τιμής” από την πλάτη μου». Όλα είναι θέμα οπτικής τελικά.